PEKİŞTİRME

Pekiştirme, olumlu pekiştireçleri ortama koyarak ya da olumsuz pekiştireçleri ortamdan çıkararak davranışın yapılma ihtimalini artırma işlemidir. (Senemoğlu, 1997, sf 163).

Bir davranışın yapılma sıklığının artırılması için mutlaka istenilen her davranımın pekiştirilmesi gerekmez. Hatta denilebilir ki sadece devamlı pekiştirme incelenmiş olsa idi, çok ilginç bazı işlem yolları ve sonuçları hiç keşfedilmemiş olurdu. Üstelik laboratuar dışındaki pekiştirmeler hemen hemen hiçbir zaman devamlı olmadığı için de pekiştirme kavramının tabii şartlarda uygulanma imkanları kaybolurdu. Pekiştirme sürekli,aralıklı ve oranlı olmak üzere üç türlü yapılır. (Senemoğlu, 1997,sf 163).

1. Sürekli Pekiştirme

En basit pekiştirmedir. Öğrenilecek davranış yeni ve karmaşık ise her doğru davranış pekiştirilebilir. Buna sürekli pekiştirme denir. Tepki öğrenildikten sonra sürekli pekiştirme bırakılıp diğer pekiştirme tarifeleri uygulanmalıdır. Aksi takdir de bir müddet sonra pekiştirmenin etkisi kalmayacaktır. Örneğin, başlangıçta çocuk yatağını her düzelttiğinde pekiştirilirken davranışı kazandıktan sonra değişik pekiştirme tarifelerine geçilmelidir. Sınıfta söz almaktan çekinen çocuğun başlangıçta her konuşma isteği pekiştirilirken, grupta söz alma davranışı kazandırıldıktan sonra farklı bir pekiştirme tarifesine geçilmeli veya çoğunlukla belli aralıklarla verilmelidir. (Senemoğlu, 1997, sf163).

2. Aralıklı Pekiştirme

Aralıklı pekiştirmeler zaman aralıklı ve oran aralıklı olmak üzere ikiye ayrılır. Aralıkların sabit ve değişken oluşuna göre de isimlendirilir. (Fidan, 1996, sf 44).

a- Sabit Aralıklı Pekiştirme

Davranışa bağlı olmadan belli aralıklarla pekiştirme yapılmasıdır. Her hafta aynı gün ve saatte sınav yapılması, Memur maaşları, günlük yevmiyeler, öğrenciler için teneffüsler bu tip pekiştirmelere örnektir. Bu tür pekiştirmeye örnek olarak, öğrencilerin yazılı ve sözlü sınavlardan önce çalışıp, sonra çalışmamaları verilebilir. (Senemoğlu, 1997, sf 164)

b- Değişken Aralıklı Pekiştirme

Değişken aralıklı pekiştirmede ise pekiştireçler beklenmedik zamanlarda verilir. Bu nedenle sürpriz niteliğindedir. Birey de pekiştireç beklentisi olduğu sürece istenilen davranışı gösterir. Okulda öğretmenin, öğrencilerin bazı başarılarını pekiştirmesi, arada sırada başarısına yüksek puan vermesi bu tür pekiştirmedir. Okulda bu tür pekiştireçler öğrencinin sürekli çalışmasını sağlar. Öğrenciler beklenmedik zamanlarda sınav yapılacağını bilirlerse sınıfa her zaman hazırlıklı gelmeye başlarlar. Bu pekiştirme türü en etkili davranış kazandırma yollarından biridir ve öğrenciyi sürekli uyanık tutar. (Yavuzer-Demir-Çalışkan, sf 115).

3. Oranlı Pekiştirme

1. Sabit Oranlı Pekiştirme

Sabit oran aralıklı pekiştirmede kaç davranıştan sonra pekiştireç verileceği bellidir. Örneğin işçilere ürettikleri parça başına ücret verilmesi bu tür pekiştirmeye örnek gösterilebilir. Okulda da öğrencilere yaptıkları her ödev için not ya da yıldız verilmesi, doğru yanıtladıkları her 5 problem için tam puan verilmesi, sabit oranlı pekiştirmedir. Bu durumda öğrenciler yaptıkları doğru davranış sayısını artırarak istediği kadar pekiştireç alabilirler. (Fidan, 1996, sf 45).

Sabit oranlı pekiştirmede zaman önemli değil, doğru davranış sayısı önemlidir. Aynı süre içinde bir kişi daha az doğru davranış yaparken, bir diğeri daha çok doğru davranış yapabilir ve daha çok pekiştirilebilir.(Senemoğlu,1997,sf 165).

2. Değişken Oranlı Pekiştirme

Değişken oran aralıklı pekiştirmede ise kaç doğru davranışa pekiştireç verileceği belirli değildir. Öğretmenin bir seferinde 5 problemi doğru çözeni, diğer seferinde 7 problemi doğru çözeni ödüllendirmesi bu tür pekiştirme tarifine örnek verilebilir. Dolasıyla kaç davranıştan sonra not alacakları belli olmadığından etkinlik süresi ve sönmeye karşı dirençli olabilir. (Senemoğlu,1997,171)

Değişken aralıklı ve değişken oranlı pekiştirmelerin karışımıyla elde edilen davranışların söndürülmesi çok güç olmaktadır.Diğer bir önemli nokta davranışın kalıcılığı ile ilgilidir. Sabit aralıklı pekiştirmelerde çabuk sönme ve sabit oranlı pekiştirmede ise davranıştan sonra bir duraklama görülür.